Economische zelfstandigheid en financiële onafhankelijkheid naar onderwijsniveau

Of iemand door betaald te werken in het eigen levensonderhoud (en dat van eventuele kinderen) kan voorzien, wordt gemeten met twee indicatoren: economische zelfstandigheid en financiële onafhankelijkheid. Economisch zelfstandig zijn betekent minstens 70% van het netto (full-time) minimumloon verdienen. Financiële onafhankelijkheid houdt in dat minstens het minimumloon (100%) verdiend wordt.

In de eerste grafiek is het aandeel economisch zelfstandigen onder laag-, middelbaar en hoogopgeleide vrouwen en mannen te zien. De aandelen financieel onafhankelijken per onderwijsniveau staan in de tweede grafiek.

Economische zelfstandigheid naar onderwijsniveau, 2021

Economische zelfstandigheid naar onderwijsniveau, 2021 in procenten
opleidingsniveau	vrouwen	mannen
laag opgeleid	36,6	65,9
middelbaar opgeleid	67,4	83,5
hoog opgeleid	82,2	89,3

In 2021 was 66% van de vrouwen van 15 jaar tot AOW-leeftijd (exclusief scholieren en studenten) economisch zelfstandig. Dit aandeel ligt een stuk hoger onder hoogopgeleide vrouwen. Van deze groep was 82% economisch zelfstandig, tegenover respectievelijk 67% en 37% van de middelbaar- en laagopgeleide vrouwen. Het verschil komt vooral doordat hoogopgeleide vrouwen vaker en meer uren werken, en per uur meer verdienen. Daar staat tegenover dat laagopgeleide vrouwen in verhouding vaak een uitkering hebben, meestal een bijstandsuitkering.

Bij mannen was gemiddeld 81% economisch zelfstandig en is het verschil tussen de onderwijsniveaus minder groot. Mannen zijn op elk onderwijsniveau vaker economisch zelfstandig dan vrouwen. Het kleinst is het man-vrouwverschil bij de hoogopgeleiden, het grootst bij de laagopgeleiden.

Bron: CBS-Inkomensstatistiek

Definitie: Economische zelfstandigheid is een begrip dat beleidsmatig is verbonden met het bestaansminimum. In het emancipatiebeleid wordt iemand als economisch zelfstandig beschouwd als het individuele netto-inkomen uit arbeid en eigen onderneming op of boven de drempelwaarde ligt van de beleidsnorm voor het individuele inkomensminimum. Die drempelwaarde is gelijkgesteld aan 70% van het wettelijke nettominimumloon, oftewel de netto bijstand van een alleenstaande. In 2021 bedroeg de grens voor economische zelfstandigheid 1080 euro per maand.
Financiële onafhankelijkheid is een tweede maat voor het meten van de vordering van het emancipatiebeleid. De drempelwaarde ligt hoger dan bij economische zelfstandigheid. Het verdiende inkomen moet minstens het minimumloon (in 2021 1540 euro per maand) bedragen. De maat is door het emancipatiebeleid ingesteld omdat 70% van het full-time minimumloon weinig armslag geeft, en niet voldoende is voor een gezin met kinderen.
Voor het hoogst behaalde onderwijsniveau wordt bepaald wat het hoogste onderwijsniveau is waarvoor een diploma is behaald, óf het hoogste onderwijsniveau dat volledig is doorlopen (als voor het behalen van de opleiding een diploma niet van toepassing is). Als een opleiding niet is afgerond, gaat het om het onderwijsniveau dat wordt vereist om deze opleiding te kunnen volgen.
Laag onderwijsniveau: dit omvat onderwijs op het niveau van basisonderwijs (bao), het vmbo, de eerste 3 leerjaren van havo/vwo en de entreeopleiding, de voormalige assistentenopleiding (mbo1).
Middelbaar onderwijsniveau: dit omvat de bovenbouw van havo/vwo, de basisberoepsopleiding (mbo2), de vakopleiding (mbo3) en de middenkader- en specialistenopleidingen (mbo4).
Hoog onderwijsniveau: dit omvat onderwijs op het niveau van hbo (inclusief associate degree) of wo.

Data beschikbaar in: jaarlijks
Gepubliceerd in het CMS: 19 september 2023

Brontabel als csv (116 bytes)

Financiële onafhankelijkheid naar onderwijsniveau, 2021

Financiële onafhankelijkheid naar onderwijsniveau, 2021 in procenten
opleidingsniveau	vrouwen	mannen
laag opgeleid	24,3	59,1
middelbaar opgeleid	53,4	78,2
hoog opgeleid	76,9	86,7

In 2021 was 56% van de vrouwen van 15 jaar tot AOW-leeftijd (exclusief scholieren en studenten) financieel onafhankelijk. Bij de mannen was dat 77%. De aandelen per onderwijsniveau verschillen net als bij economische zelfstandigheid sterk, opnieuw vooral bij vrouwen. Van de laagopgeleide vrouwen is net geen kwart financieel onafhankelijk. Bij de hoogopgeleide vrouwen is dat 3 keer zoveel en bij de laagopgeleide mannen bijna 2,5 keer.